सन्दर्भ १११ औं अन्तराष्ट्रिय नारी दिवस

    

लैङ्गिक विभेद विरुद्धको आवाज, संघर्षको रुपमा रहेको अन्तराष्ट्रिय नारी दिवस नेपालमा पनि विभिन्न कार्यक्रम गरी मनाईने गरिन्छ ।"महिलाको सुरक्षा, सम्मान र रोजगार समृद्ध नेपालको आधार" भन्ने मूल नाराको साथ नेपालमा १११ औं अन्तराष्ट्रिय नारी दिवस मनाईएकाे छ । नारी दिवसको सुरुवात् र यसको ईतिहासमा अग्रज, सामाजिक, जागरुक र चेतनशील नारीहरुको धेरै याेगदान रहेको छ, संयुक्त राज्य अमेरिकाको सोशलिस्ट पार्टीले २८ फेब्रुअरि १९०९ मा सर्वप्रथम नारी दिवसको आयोजना गरेको थियो ।सोशलिस्ट पार्टीले सन १९०८ को अन्तर्राष्ट्रिय महिला कपडा कामदारको आन्दोलनको स्मरणमा २८ फेब्रुअरि १९०९ को दिन महिला दिवस मनायो। यसपछि यो फेब्रुअरि को अन्तिम आइतबारको दिन मनाइन थालियो। १९१० मा सोशलिस्ट इन्टरनेशनलको कोपेनहेगनमा अन्तराष्ट्रिय महिलाहरुको बृहत् भेला भएको थियो। जसमा १७ वटा देशका १०० जनाभन्दा बढी महिलाहरुको सहभागिता रहेको थियाे । उक्त अन्तराष्ट्रिय सम्मेलनमा जर्मनी माक्सवादी नेतृ क्लारा जेट्कीनले ८ मार्चलाई अन्तराष्ट्रिय श्रमिक महिला दिवसको रुपमा मनाउने प्रस्ताव राखिन् र त्यो प्रस्ताव पारित भएपछि सन् १९११ देखि विश्वभरिका महिलाहरुले ८ मार्चलाई अन्तराष्ट्रिय महिला दिवसको रुपमा मनाउन थालियो । जसमा पुरुष सरह महिलाको समान ज्याला, सदियौ देखि नारी माथि समाजको नाममा, धर्मको नाममा, जाति र बर्गको नाममा हुँदै आएको विभिन्न खाले अन्याय, अत्याचार, शोषण दमन हि‌‍ंसा जस्ता लैगिक र अमानविय व्यवहारहरु प्रति खुलेर स‌ंघर्ष गर्ने जस्ता कार्यको थालनी हुन थालेको पाईन्छ। त्यस समय यसको प्रमुख उद्देश्य महिलाहरूलाई मताअधिकार दिनु थियो, त्यस समय महिलाहरूलाई मत दिने अधिकार कतिपय देशहरूमा थिएन। सन् १९११ ताका महिला जगरणले विभिन्न राष्ट्रमा प्रभाव पार्न सुरु गर्याे । सन् १९१७ मा रसियाको महिलाहरूले, महिला दिवसमा गास र कपासको लागि हड्तालमा जाने निर्णय गरे। यो हडताल पनि ऐतिहासिक थियो। जारले सत्ता छोडे, अन्तरिम सरकारले महिलाहरूलाई भोट दिने अधिकार दिए। त्यस समय रुसमा जुलियन क्यालेन्डरको प्रचलन थियो र बाँकी धेरै जसो देशमा ग्रेगेरियन क्यालेन्डरको प्रचलन थियो। जुलियन क्यालेन्डर अनुसार १९१७ को फेब्रुअरीको अन्तिम आइतबार २३ फेब्रुअरीमा पर्थ्यो जब की ग्रेगेरियन कयालेन्डर अनुसार त्यस दिन ८ मार्च थियो। त्यस समय धेरै जसो देशमा ग्रेगेरियन क्यालेन्डर प्रचलित थियो। त्यसैले ८ मार्च महिला दिवसको रूपमा अन्तराष्ट्रिय जगतमा मनाउन थालियो।

  नेपालको सन्दर्भमा बिगत देखि बर्तमान सम्म पनि नेपाल भित्र अन्तराष्ट्रिय नारी दिवस महिला हि‌ंसा र लैगिक विभेद अन्त्य गरिनु माथी केन्द्रित भएकाे पाईन्छ । तर पनि दिनानुदिन महिलामाथी बर्बर हिंसा भई रहेको विभिन्न तथ्याक‌ंहरुले देखाउँछ।महिलाहरुमाथि आईलाग्ने समस्या समाधान गर्नको लागि स‌ंविधान, ऐन, नियमहरु निर्माण गरिएतापनि महिलामाथी हुने हिंसाजन्य अपराधमा कम नभएको तल उल्लिखित कार्य एव‌ं अपराध अनुसन्धान विभागको तथ्याक‌ंबाट प्रष्ट रुपमा देखिन्छ ।                                      

२४ बर्षको महिला र बालबालिका सम्बन्धि अपराधका घटना 

Fiscal Year	Rape	Attempt to Rape	Abortion	Polygamy	Child Marriage	Domestic Violence	Witch Craft	Untouchability
053/054	112	34	74	101	5	337	-
054/055	181	34	101	135	3	228	-
055/056	141	18	81	96	1	432	-
056/057	186	33	89	96	5	711	-
057/058	122	35	55	75	1	449	-
058/059	129	21	14	51	-	410	-
059/060	157	18	15	69	2	569	-
060/061	154	19	8	44	3	922	-
061/062	188	25	11	66	1	730	-
062/063	195	38	14	65	1	939	-
063/064	317	70	3	94	7	1100	-
064/065	309	73	13	122	4	881	-
065/066	391	75	12	170	2	968	-
066/067	376	101	8	146	7	983	4
067/068	481	151	12	197	2	1355	39
068/069	555	156	13	249	12	2250	35
069/070	677	245	28	350	19	1800	28
070/071	912	414	18	421	15	6835	39	14
071/072	981	562	17	518	23	8268	43	10
072/073	1089	452	22	463	20	9398	28	19
073/074	1131	536	22	464	26	11629	24	17
074/075	1480	727	18	602	59	12225	48	18
075/076	2230	786	27	1001	86	14774	46	43
076/77	2144	687	29	734	64	11738	34	30

 स्रोत:कार्य एव‌ं अपराध अनुसन्धान विभाग

   यी त भए घटना दर्ता गरिएका विषयवस्तुहरु तरपनि विश्वपरिवेशलाई नियालेर हेर्ने हो भने व्यक्तिगत, पारिवारिक, समाजिक डरले कानूनी प्रक्रियामा नआई समाजमा घटेका घटनाहरु दबाएर त्यसै निस्क्रिय भै जाने परम्परा यथावत नै रहेको पाईन्छ । यसलाई हेर्दा नेपालको परिवेशमा पनि यसको वास्तविक दर अझ बढी रहेको परिकल्पना गर्न सकिन्छ ।

      यी त भए देखिएका सुनिएका र दर्ता भएका घटनाहरु हामीले महिला सुरक्षा, सम्मान र रोजगार समृद्ध नेपालकाे आधार भनी अन्तराष्ट्रिय नारी दिवस यस वर्ष पनि अन्तराष्ट्रिय, राष्ट्रिय, केन्द्रिय, स्थानीय स्तरमा विभिन्न कार्यक्रम गरी मनाईरहँदा के महिला सुरक्षित् छन् त ? सम्मान पाएका छन् त ? महिला भएकै कारण रोजगार गुमाएका छन् की पाएका छन्? समान हकअधिकार पाएका छन् त ? यसलाई विष्लेशणात्मक तरिकाले सोची हाम्राे समाजको व्यवस्था र व्यवहारिक पक्षलाई पनि हेर्नु पर्दछ ।यही समाजमा हाम्रो वरिपरि रहेका, दिनहुँ जस्तो सवैले दिनहुँजसो भोगेका र देखेका, मौन रहेका नजरअन्दाज गरिएका भावनात्मक र मानसिक पक्षलाई पनि उजागर गर्नुपर्ने देखिन्छ ।यही हाम्रो समाजमा म आफ्नै उदाहरण दिन चाहन्छु हाम्रो बिवाहपूर्वको निर्णय अनुसार छोरी जन्मे १ सन्तान छोरा जन्मे २ सन्तान अनुसार छोरीको जन्म पश्चात अर्को सन्तान नजन्माउने निर्णय गरियो तर पनि हरेक दिन जसाे अव त छोरा पाउनुपर्याे, छोरी ठूली भै सकी, पछी गाह्रो हुन्छ, तिमीहरु पढेलेखेका चाईनीज क्यालेन्डर हेरेका हौला, कती चाेटी गर्भपतन गरिसकेउ भन्ने जस्ता प्रश्न र छाेरीकै सामुन्ने ममीलाई भाई पाउन भन्न पर्याे जस्ता प्रश्नले अनुत्तरित बनाउने गर्दछ। हामी वरिपरि देख्ने गर्छौ पहिलो सन्तान पश्चात गर्भ रहेमा लिंग पहिचान गरी छोरी भएमा असुरक्षित गर्भपतन गर्ने गरेको र छोरी पाएकै निंहुमा घरपरिवारबाट अपहेलित हुनुपरेकाे देख्न सक्छौ । यसबाट हामी बुझ्न सक्छौ की के महिलाहरु सुरक्षित छन् त कामकै सिलसिलामा कार्यालयमा नियमित जसो व्यक्तिगत घटना गर्न आउने व्यक्तिहरुले कतिवटा सन्तान छन् भन्ने प्रश्नमा यदी २-३ वटा छोरी मात्र भै अन्तीम छोरा नजन्मदा सम्म सन्तान जन्माईरहेको पाईन्छ भने छोरा मात्र भए २ वटा मात्र भएमा पनि छोरी पाउने आकांक्षा त्यती नभएको देखिन्छ। बिहे पश्चात् नागरिकतामा पतिको महलमा नाम थप्न जती महिलाहरुले प्रतिलिपी फर्महरु भरेेेको देखिन्छ तर पुरुषहरुले पत्नीको महलमा नाम थप्न नआएको देखिन्छ आएपनि हामी अचम्म पर्नेे अबस्था छ । यी र यस्ता उदाहरण हामी वरीपरि देख्न सक्छौ । हिजो एक जना पुरुषसँग भेट भयो वहाँ श्रीमतीकाे सम्पत्ति विक्रीको लागि आउनुभएको थियाे । किन म पती हो मैले मेरो श्रीमतीको जग्गा जे पनि गर्न पाउनुपर्छ भन्ने वहस गर्नुभयो । जसको नाममा जग्गा छ वहाँलाई सम्पर्क गर्दा के कती वेच्न खोज्नुभएको हो? भन्दा मलाई थाहा भएन भन्नुभयो । जे जती हो वहाँ श्रीमान्लाई थाहाँ छ भन्नुभयो । यदी पुरुषको नाममा सम्पत्ती भएको भए महिला त्यसरी आएर आफ्नो श्रीमान्को नाममा रहेको जग्गामा स्वामित्व जमाउन सक्ने थिईन् कि थिईनन् होला भनेर सोच्न बाध्य बनायो । जसरी पुरुषको मृत्यु पश्चात् महिलाले अर्को विहे गरे असमान्य रुपमा हेरिन्छ भने पुरुषले अर्को विहे गरे सामान्य रुपमा हेरिने गरिन्छ र अधिकांश पुरुषले अर्को विहे गरेको देखिन्छ कदमकदाचित नगरेको पाईएमा अचम्म र महान् बनाउने काम समाजले गरिदिईहाल्छ । महिलाले दिनहुँ ईमान्दारीपूर्वक दोहोरो तेहरो भूमिका निर्वाह गरेको समाज र घरले कहिले वाहवाही दिदैन कहिलेकाहीं श्रीमती विरामी परे श्रीमान्ले कपडा धोईदिएको, खाना पकाएको देखेमा भाग्यवानी श्रीमतीको विल्ला वोक्नुपर्ने हुन्छ ।कार्यालयमा सँगसंगै काम गरी घर फर्किदा श्रीमान्को दिनको जिम्मेवारी सकिएको मानिन्छ भने श्रीमती भन्छा, छोराछोरीको जिम्मेवारी अझै यथावत रहेको ठान्दछिन्। महिलाले विहे पछि पढाई छोडेको, जागिर छोडेको प्रशस्त उदाहरणहरु देख्ने गर्छौ भने पुरुषले कहिले छोराछोरीको कारणबाट जागिर गुमाएको सुन्न पाउदैनौ ।पुरुषले परस्त्रीगमन, मद्दपान गर्नु भनेको आफ्नो अधिकार नै भएको जस्तो सामान्य रुपमा समाजले हेरिदिन्छ भने कदमकदाचित महिलाले उक्त कार्य कुनै दिन मात्र गर्न पुगेमा पनि आफ्नो सम्बन्ध समेतको तिलान्जली दिनुपरेको देखिन्छ।बलत्कार भएर पुरुषको मृत्यु भयो भन्ने समाचार सुन्दा हामी अचम्ममा पर्नु पर्दछ । दाईजो नलिएको निहुँमा हजारौ चेलीहरु जलिनुपर्दा पुरुषले महिलामाथि निभाउनुपर्ने भूमिका ननिभाएको निहुँमा जल्नुपरेको यातना भोग्नुपरेको कुरा कमै मात्र संचारमाध्यममा आएको पाउन सक्छौ ।

    हुनत छोरीलाई पढाउनुहुदैन, चुलोचौको सिकाउनुपर्दछ, अर्काको घर गरेर खाने जात, पुरुषको भाग्य खाने जात, सती जाने, छउपडी जाने जात जस्ताबाट समाज माथि उठेर छोरीलाई पढाउनु पर्दछ, अगाडि बढाउनुपर्दछ भनी  समाजले समानताको अभ्यास गरेको पाईन्छ । देशको हरेक तह र तप्कामा समान सहभागीता रहेको पाईन्छ तथापी हाम्रो समाजका मौन रहेका भावनात्मक पक्षमा व्यवहारिक रुपमा परिवर्तन हुन अझ समय लाग्ने देखिन्छ ।

 

    सन्दर्भ सामाग्रीः

https://ne.wikipedia.org   https://cid.nepalpolice.gov.np/index.php/cid-wings/women-children-service-directorate